WILLISAU

 

 

Tannu la Svizzera era assetata ri manu d'opera, bastava nu canuscendu ca ti truvava lu lavoru e lu patronu ti faceva nu cundrattu, ti mannava a chiamą e ti pagava puru lu viaggiu; accussģ i' ca nun era mai iutu chił lundanu r'Avellinu, lu 27 r'austu 1961 partietti pu la Svizzera cu nu bigliettu Nuscu-Willisau ind'a la sacca e nu cundrattu ri "Holzarbeiter" ca in italianu significa "lavoratore del legno" nzomma falignamu! E chi l'aveva mai fattu lu falignamu? Certu Ricucciu pu tre sittimanu, prima ri parti m'aveva spiegatu la seca, lu chianuozzu, lu scarpiellu, la surracchia; ma comu ausarili era n'atu mazzu ri cartu.

 

Roppu na nuttata ri capuzzģamiendi ind'a lu trenu, arruvai a Chiasso, la prima stazionu svizzera. Lu trenu era chjnu r'ati povuri risgraziati chi comu a me circavanu furtuna all'esteru, ngi féciunu scennu e, tutti nfila nuri, comu quiri ebbrei ca si vurevanu ind'a li film, ngi purtavunu a passą la visita pó finalmendu versu ru cingu ri lu pomeriggiu putietti parti pu Willisau.

 

Sarą stata la fama, la stanghezza ma a me pareva ri viaggią ngoppa a na cartullina illustrata: ru mundagnu eranu jangu a la ponda, chienu ri nevu, sotta comu a nu presebbiu, mushcu verdu, casarellu e vaccu jangu.Tra pondi, galleriu e paisi cu nomi strani, mi ripassava lu libbrettu ri tedescu: "Guten Tag, Aufwiedersehen" finghé, a la via ri novu, mendri lu cielu scurava, arruvai a Willisau.

 

La casa andó aveva ģ a dormu era assai lundana ra lu paesu, mi la facietti a l'apperu, rui chilometri, cu tutti li bagagli nguollu e siccomu la stanza nun era pronda mi féciunu rormu indu a nu curridoiu. E che buoi rormu, ind'a r'avrecchiu sundeva ischi, rumoru ri trenu e punzava a ru cosu lassatu.

 

Aveva appena pigliatu suonnu quannu sundietti alluccą: -Heraus es ist späte, du must zu arbeiten geen - Ma andó mi trovu? A peru a lu liettu nu ng'era nisciuni né sotta ng'eranu melu e castagnu. Ma allora nun č mamma cu ru café? Chi č chi allucca a quest'ora?-

Atu che café, era la patrona ri casa chi mi ruscitava cu ģ a fatģą.

 

L'aria era fredda e ummula, la terra janga ri julama, atu che prim'acqua r'austu a Nuscu. Mi vustietti buonu: cavuzarielli e mutandi luonghi ri lana, quiri ca mamma m'aveva accattatu a la feru ri lu Carmunu, scialletta e cuppulinu ngapu e ascietti ra casa.

 

La gendu fujeva cu biciclettu, lambrettu e machinu; quaccherunu sulamendu com'a me, ieva a l'apperu. Arruvai a la "Wellis Möbelfabrik" ca a usu nuostu significa fabbrica ri mobbili, nisciuni mi capeva: -Songu Pietro, io lavorare- niendi ra fą, mi ricurdai allora queru picca ri frangesu mbaratu a la scola e pruvai: -"Je suis Pietro, moi travailler"-

Mi capivunu e mi purtavunu a fatģą.

 

Passammi nu purtonu e trasiemmi ind'a nu ripartu nfinitu, nu rumoru ca nun ti ricu, machinu e machinarii chi giravanu, na fina ri munnu, era comu Sand'Andoniu e lu Carmunu misti assiemi. I' era cundendu e mbaurutu, ma vuleva fatģą, vuleva guaragną, aveva tuné puru i' li sordi ind'a la sacca comu a l'amici rustati a Nuscu a sturią.

Mi muttivunu vicinu a na machina cingulata, comu a nu carru armatu, andó nu viecchiu nfulava tavulu ra nu latu e i' r'aveva accogli a l'atu latu, sicatu a sei piezzi e r'aveva sistimą una ngoppa a l'ata. Nbringipiu ieva buonu, mi sbrigava e lu mundonu azava a bista r'uocchj, chił azava e chił trabballava finghé sgarrubavu tuttu; ru buleva tuné, accunzą ma lu viecchiu, mangu cu la capu, cundinuava a nfulą e alluccą: -"Italiener nicht gut arbeiter."-

 

Passavu quacche juornu e mi féciunu fą lavori chił carmi, mi spiegavanu com'aveva fą, era cundendu, faceva rieci oru a lu juornu e spissu puru ru straurdinariu. Lu punzieru fissu era ri guaragną e manną ru chił pussibbulu a la famiglia ndubbutata.

Lu sapatu fatģammi mezza jurnata e quannu luvammi manu, Pellegrinu nu cumbagnu ri lavoru, m'accumbagnavu a fą la doccia cavura. Roppu finitu iemmi a fą la spesa a Wolhusen, nu paesu vicinu Willisau andó ng'era nu gruossu magazzinu e la robba custava chił pocu. Anghietti la valiggia ri tuttu ru benu ri Diu: shcatulettu ri sardinu, tunnu, sasicchj sicchi, bananu e ru bustinu pu fą l'arangiata. La rumenuca ietti a la messa ma nun ng'era sfiziu era tutta tedesca e la gendu ti guardava comu si avissi arrubbatu.

 

Willisau si truvava indu a nu fuossu circundatu ra mundagnu tuornu tuornu. L'aria era freshca perņ i' mi sundeva r'affucą, mangava lu panurama. Avessu vulutu stą a Sandu Runatu o Ngoppa Castiellu e puté rici a Pellegrinu: -Guarda llą č Fundiglianu, a destra č Vagnuli, arretu lu Lacinu. Lu siendi stu prufumu r'aregana fiurita?-

 

 

*****

 

Cammunannu a la scuperta ri lu paesu, capitai a lu cambu sportivu andó la squadra s'allenava. Mi fermai a guardą quasi ngandatu pucchč tuttu era diversu, nmiezzu a lu cambu ng'era l'erva, l'allenatoru spiegava comu s'aveva jucą, li paletti ri ru purti eranu belli, janghi, cu la reta attuornu e ng'eranu puru ru luci pu jucą ri nottu, mi pareva ri vuré na partita a la televisionu. Avessu vulutu jucą puru i' ma nun era comu a Nuscu ca appena unu arruvava si munava nmiezzu.

 

Ogni bota ca lu pallonu asseva foru i' curreva a pigliarilu e quannu tardai nu picca e s'abbicinavu unu, punzai ngapu mia: -Mó t'aggia fą vuré comu si joca.-

Na finda e lu scartai, nu paru ri palleggi e pó nu tiru. A la fina ri l'allenamenddu Herr Mathis, l'allenatoru, mi chiamavu: -Vuoi giocare? giovedģ allenamento.-

 

Mi presendai comu a nu fessa, senza scarpu né niendi e chi mai r'aveva avutu ru scarpettu?

Mi ni rģvunu nu paru ausatu perņ roppu tre sittimanu r'allenamendu angora nun m'avevanu fattu jucą na vota, faceva la riserva e guardava ru partitu assittatu ngimma nu scannu e mi mangiava l'anuma.

 

Nu juornu mi pigliavu nu malu ri riendi, mangu li cani, nun puteva chił rusisti, mi facietti curaggiu e ghietti andó lu dendista, la prima vota 'nvita mia.

Asputtannu lu turnu, pu la paura e pu lu malu, mi muttietti ind'a nu candonu e mi faceva li fatti mij, nun sundeva e nun bureva ca rimbettu ng'era na figliola chi mi guardava e sorrideva:

-Su coraggio- mi disse -sei italiano? Si vede! Io sono Teresa e tu come ti chiami?

Mi presendai senza cunvinzionu né tanda voglia ri parlą, ma essa cundinuavu:

-Su dai che non č niente, passerą presto, il dottore č tanto bravo. Io son di Verona, lavoro alla "Ritex" la fabbrica di vestiti, da un anno, da quando abito a Willisau. Come mai che non ti ho mai visto prima d'oggi? Dove abiti...da dove vieni...che lavoro fai...-

 

Nu la mbundava chił ri parlą, i' la guardava, circava ri rici quacche cosa e pu mi scusą li faceva segnu a la vocca e essa accunzendiva cu la capu. Mi piaceva comu parlava perņ, cu quiru accendu ri lu nordu chiaru e pulitu. Mi piaceva l'allegria sua e veramendu mi piaceva puru ri pursona:  fina, capilli nķuri e ricci, uocchj nķuri, la vocca carnosa nu picca sporgenda, nu neu ngimma la guangia sinistra. Lu ruloru nu lu sundeva chił e quannu lu dendista mi chiamavu, Teresa mi salutavu: -Allora biricchino, quando ci rivediamo?

-Si ti fą piaceru rumenuca, iucamu a Willisau, vieni a buré la partita forsi mi fannu jucą puru a me.-

 

Willisau faceva lu cambionatu svizzeru ri terza lega e la rumenuca ng'era la partita condru Nebikon lu primu in classifica mendri "nui" erami secondi a nu pundu sulu. Ind'a li spogliatoi, prima r'accumingią, l'allenatoru feci la solita preruca, pņ a la lavagna disegnavu li giocatori, allora capietti ca lu mumendu miu era arruvatu: -"Heute wir mussen gewinnen-" Oj amma vengi! -Pietro, tu marcare goal e noi vincere verstanden? Es macht nicht se tu non passare molto ball".

La futtuta abbitutina ri Nuscu mi la purtava appriessu com'a la pella, era troppu egoista e nun passava mai lu pallonu. Capietti ca cu stu fattu nun mi facevanu jucą perņ i' era testardu, nun m'arrunneva mai, finu a l'urdumu minutu e jucava sembu pu vengi.

 

Lu primu tembu ivu malamendu ru cosciu mi trumavanu e purdevami 2-0. Ind'a li spugliatoi l'allenatoru ngi nguraggiava, s'abbicinavu e mi vattivu la manu ngimma la spalla. Stu fattu mi rivu fiducia e gią punzava a comu ringrazziarilu. Appena cumingiavu lu secondu tembu, subbutu marcammi e fu 2-1. Roppu la palla a cendru, quannu tuttu s'era carmatu, sundietti na voci:

-Dai Pietro, forza Pietro- era Teresa la veronesa ngundrata andņ lu dendista chi faceva lu tifu pu me. Nbringģpiu mi pigliai quasi scuornu ma pó mi rivu curaggiu e mi mbignai chił assai currennu appriessu a ogni pallonu ripetennu ngapu mia "aggia marcą nu gollu pu Teresa e pu l'allenatoru".

 

Ma li minuti passavanu e lu risultatu nun cangiava, attaccavami sembu mendri l'ati eranu tutti in difesa: la cosa nun mi conveniva, a me surveva spazziu pu sfruttą la velocitą chi tuneva. Mangava nu quartu r'ora a la fina ri la partita quannu tirammi nu corner, nmiezz'a l'aria nun mi muvietti mica affģ chi lu pallonu arruvavu, llą scattai e pruvai cu la capu, ngi la facietti, ma scarogna, lu pallonu ivu a sbatti condru a la traversa. Teresa ripigliavu a alluccą:

-Dai, dai Pietro c'č la facciamo-

 

Lu portieru nuostu langiavu lu pallonu, lu fermai cu lu piettu, sta vota nun mi munai a capu calata comu a ru solitu, guardai li cumbagni e quannu vurietti Peter scattą, ngi lu passai in profonditą, lu pigliavu, scartavu lu terzinu e marcavu. Lu tifu e l'allucchi ievanu ngielu, avevami pareggiatu, tutti eranu cundendi ma i' no. La partita era quasi finita, mangavanu dui, tre minuti, pu avitą lu marcamendu strittu ri l'avversariu, turnava spissu a cendru cambu o mi ni ieva a tirą li falli laterali. Quannu la palla assivu foru, propriu vicinu andņ steva Teresa, currietti a pigliarila, essa mi guardavu e mi rissu: -Dai sei forte-

Tirai lu fallu e langiai n'ata vota Peter chi scattavu a destra mendri i' mi spustai versu lu cendru andņ mi sundeva chił a aggiu e pó alluccai: -Ball,ball-  mi passavu lu pallonu, troppu arretu perņ, pruvai lu tacchettu, mi ivu buonu, lu pallonu ivu annanzi e l'avversariu rustavu suppresu, scattai e mi truvai sulu nmiezzu a l'aria facci a lu portieru, mirai l'angulu sinistru, chiurietti l'uocchj e pņ tirai cu la raggia nguorpu. Mi truvai nderra cu tutti li cumbagni nguollu, quannu r'aprietti nun sapevu angora si mi vulevanu vatti o mi vulevanu abbrazzą.

La partita finivu 3-2, Ind'a lu spogliatoiu festeggiammi ma la festa chił bella fu quann'ascietti e truvai Teresa chi m'asputtava.

 

 

                                                                                                                                         Pietro Russo 1962